ปสฺสิตฺวา หสิฯ ราชา กสฺมา อยฺโย หสี’ติ ปุจฺฉิฯ มหาราช, ตุมฺหากํ อนนฺตเร อตฺตภาเว มลยรฏฺเฐ อมรุปฺปล นาม กาเล กตกมฺมํ ปสฺสิตฺวา หสิตฺติฯ เตน ปุฏฺโฐ กตกุสลกมฺมํ สพฺพํ วิตฺถาเรน ตสฺส อาจิกฺขิฯ ราชา โสมนสฺสปฺปตฺโต อตฺตโน อุตฺตราสงฺคํ ทตฺวา เถรํ วนฺทิตฺวา เคหํ คโตฯ โกฏรฏฺฐกวิหารํ คนฺตฺวา เถรสฺส สรีรชฺฌาปนํ การาเปตฺวา ธาตุํ อาทาย เจติยํ การาเปตฺวา มหนฺตํ ปูชํ กตฺวา มหาคามํ คโตฯ สุวณฺณํ อาหราเปตฺวา ราชงฺคเณ ฐปาเปสิฯ โคฐสมุทฺทกุจฺฉิยํ ปตฺต นาวาโต วตฺถานิ อาหราเปตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส จีวรตฺถาย ทาเปตฺวา มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา มหาคามสมีเป วิหารํ การาเปตฺวา วิหรนฺโต อตฺตโน ปุตฺตํ ทุฏฺฐคามณิํ ปกฺโกสาเปตฺวา; ตาต, ตฺวํ คนฺตฺวา คิริมฺหิ นคเร นิสีทา’ติ วตฺวา อมจฺจญฺจสฺส ปิตุฏฺฐาเน ฐเปตฺวา คิรินครํ ปาเหสิฯ ตํ ทิสฺวา คิริอภย กุมาโร กุมาเรน สทฺธิํ อาคตพฬสฺส วตฺถาหาราทีนิ ทาเปตฺวา มหนฺตํ สมฺมานํ อกาสิฯ ราชกุมาโร คิริปพฺพตปาเท วิหาสิฯ

ตโต อปรภาเค ชาติํ นิสฺสาย ขตฺติยานํ วิวาโท อโหสิฯ โส อภยราชา กิํ เมวิวาเทนา’ติ อตฺตโน ภริยาย โสมเทวิยา สทฺธิํ พลวาหนํ คเหตฺวา อนุกฺกเมน คจฺฉนฺโต เสรุนคเร รชฺชํ กาเรนฺตํ อตฺตสหายํ สิวราชํ สนฺธาย ตสฺส สนฺติกํ อาคญฺชิฯ โส’ปิ สิวราชา คิริอภยรญฺญา สทฺธิํ อาคตพฬสฺส มหนฺตํ สกฺการํ กาเรตฺวา อหตวตฺถติลตณฺฑุลาทีนิ อาหราเปตฺวา ทาเปสิฯ กติปาหจฺจเย; สมฺม, กสฺมา อาคโตสิ’ติ ปุจฺฉิฯ โส อาคตการณํ สพฺพมสฺส อาจิกฺขิฯ ภทฺทกํ สมฺม, เต กตํ อาคนฺตพฺพเมว อาคโตฯ อหํ เต กตฺตพฺพํ ชานิสฺสามิฯ ตฺวํ มา จินฺตยี’ติ วตฺวา ตสฺส วสนตฺถาย นครภูมิํ คเวสนฺโต สรโกฏิยํ อติรมณียภูมิํ ปสฺสิตฺวา ตสฺมิํ ภูมิภาเค โส นครํ มาเปตฺวา เทวิยา เอกสทิสนามํ กริสฺสามี’ติ โสมนครนฺติ นามํ อกาสิฯ ตํ นครํ สุสมิทฺธํ สมฺปนฺนธนธญฺญาทีหิ อุปกรเณหิ ทฺวารฏฺฏาลกโคปุรปริขาโปกฺขร-ณิยาทีหิ

สหิตํ หตฺถิอสฺสรถปตฺติอาทีหิ สมากุลํ สงฺขปณวเภริสทฺทาทีหิ สมากิณฺณํ นครํ อโหสิฯ โส อภโย จิรํ โสมนคเร มหนฺตํ อิสฺสริยํ อนุภวนฺโต วิหาสิฯ

อถาปรสฺมิํ กาเล โสมเทวี รญฺญา สทฺธิํ กเถสิ; อยฺย อมฺหากํ ปฏิสรณํ เจติยญฺจ วิหารญฺจ กาเรตุํ วฏฺฏตี’ติฯ ภทฺทกํ เต กถิตนฺติ โสมนสฺสปฺปตฺโต หุตฺวา วิหารภูมิํ คเวสนฺโต นครโต นาติทุเร นาจฺจาสนฺเน มหนฺตํ สาลวนํ อตฺถิฯ ตํ ปสฺสิตุํ คโตฯ ตทา ตสฺมิํ สาลวเน มหาอริฏฺฐตฺเถรสฺส วํเส มหามหินฺทตฺเถโร นาม เอโก เถโร อตฺถิฯ โส สฏฺฐิมตฺเต ภิกฺขู คเหตฺวา วิหรติฯ ตํ ทิสฺวา อิริยาปเถ ปสนฺโน เถรํ เอวมาห; ‘อยฺย ตุมฺหากํ อิมสฺมิํ สาลวเน วิหารํ กริสฺสามิ’ติฯ เถโร ตสฺส วจนํ สุตฺวา ตุณฺหีหาเวน อธิวาเสสิฯ ราชา โสมนสฺสปฺปตฺโต เถรํ วนฺทิตฺวา นครเมว คนฺตฺวา โสมเทวิํ อามนฺเตตฺวา; ภทฺเทโสมเทวิ, อมฺหากํ มโนรโถ มตฺถกํ ปตฺโตฯ วิหารกรณตฺถาย มนาโป ภูมิภาโค ลทฺโธฯ ตตฺถ จ มหินฺโท นาม เถโร สมณานํ สฏฺฐิมตฺตํ คเหตฺวา วิหรติฯ ตํ วนฺทิตฺวา วิหรณตฺถาย ปฏิญฺญํ คเหตฺวา อาคโตฯ ตตฺถ วิหารํ กริสฺสามี’ติ อาหฯ สา ตํ สุตฺวา โสมนสฺสปฺปตฺตา สาธู’ติ สมฺปฏิจฺฉิฯ ปุนทิวเส เทวิยา สทฺธิํ เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เถโร เตสํ มหาสมยสุตฺตํ กเถสิฯ เต อุโภ’ปิ ธมฺมํ สุตฺวา โสมนสฺสชาตา อเหสุํฯ อถ ราชา อยฺย ธาตุํ กุโต ลภิสฺสามา’ติ เถรํ ปุจฺฉิฯ มา จินฺตยิ มหาราช, ธาตุํ อมฺเห ชานิสฺสามา’ติ อาจิกฺขิฯ

โส ตโต ปฏฺฐาย วิหารภุมิํ โสธาเปตฺวา ขาณุกณฺฏกาทโย นีหริตฺวา เภริตลมิว รมณียํ สมํ การาเปตฺวา อิฏฺฐกวฑฺฒกิํ ปกฺโกสาเปตฺวา อิฏฺฐจิตํ การาเปตฺวา เจติยกมฺมํ ปฏฺฐเปสิฯ วฑฺฒกี เจติยํ จินนฺโต กติปาเหน ปุปฺผาธานตฺตยํ นิฏฺฐเปตฺวา ธาตุคพฺเภ สพฺพํ กตฺตพฺพํ กมฺมํ นิฏฺฐเปตฺวา รญฺโญ ปฏิเวเทสิฯ ราชา, อาคนฺตฺวา เถรสฺส อาโรเจสิฯ นิฏฺฐาปิโต อยฺย ธาตุ คพฺโภ’ติฯ เถโร รญฺโญ วจนํ สุตฺวา อตฺตนา ปริหริตํ

ตถาคตสฺส ทกฺขิณทาฐาธาตุํ ตสฺส อทาสิฯ ราชา ธาตุํ คเหตฺวา สุนกฺขตฺเตน สุมุหุตฺเตน มหตา ปริวาเรน ธาตุคพฺเภ นิทหิตฺวา อติมโนรมํ อุทกพุพฺพุฬเกลาสกุฏปฏิภาคํ เจติยํ การาเปสิฯ

สทฺธาทิคุณสมฺปนฺโน โลกสาสนรกฺขโก;

สเจติยํ มหาราชา การาเปสิ วิหารกํฯ

ตโต เถรสฺส สนฺติเก สฏฺฐิมตฺตานํ ภิกฺขุนํ อตฺถาย สฏฺฐิมตฺตานิ ปริเวณานิ การาเปตฺวา ทฺวารฏฺฏาลกปากาเรหิ โสภิตํ วิหารํ นิฏฺฐเปตฺวา อตฺตโน เทวิยา เอกนามํ กตฺวา มหินฺทตฺเถรสฺส ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา คนฺธมาลาธูปธเชหิ ปูชํ กโรนฺโต ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ ธาตุปฏฺฐานํ คนฺตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กุรุมาโน คิริอภยราชา มหนฺตํ สมฺปตฺติํ อนุภวมาโน โสมนครํ ปฏิวสติฯ

(นคเร โสมนามมฺหิ รมณีเย มโนรเม;

เทวิยา สห โมทนฺโต รชฺชํ กาเรสิ นายโกฯ)

ตโต วิหารเทวิยา ภาตา จุลฺลปิณฺฑปาติยติสฺสตฺเถโร นาม เอกทิวสํ กากวณฺณติสฺสมหารญฺโญ อายุสงฺขารโมโลเกนฺโต น จิรปฺปวตฺตนภาวํ ญตฺวา ปุนทิวเส รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา เตน สทฺธิํ กเถสิฯ มหาราช ตุมฺหากํ นลาฏธาตุยา สตฺถารา พฺยากรณํ ทินฺนํ;’มหาวาลุกคงฺคาย ทกฺขิณภาเค เสรุ นาม ทหสฺส อนฺเต วราห นาม โสณฺฑิยา มตฺถเก อนาคเต กากวณฺณติสฺโส นาม มหาราชา มยฺหํ นลาฏธาตุํ ปติฏฺฐเปสฺสตี’ติ วตฺวา ตํ สนฺธาย ภควา สมาปตฺติํ สมาปชฺชิตฺวา คโตฯ ตสฺส วจนํ มนสิกโรหี’ติ อาหฯ ตสฺส กถํ สุตฺวา อมฺหากํ กุสลสมฺปตฺติํ อวินาเสตฺวา อยฺยสฺส วจนมุทฺทิสฺส เจติยํ การาปนตฺถาย คนฺตพฺพนฺติ มนฺตฺวา ภทฺทกํ อยฺยา’ติ เถรสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อตฺตโน ปุตฺตํ ทุฏฺฐคามณิํ คิรินครโต ปกฺโกสาเปตฺวา มหาคาเม นิสีทาเปตฺวา นคเร เภริํ จราเปสิ; อหํ มหาวาลุกาย คงฺคาย สมีเป เสรุ นาม

ทหสฺส อนฺเต วราห นาม โสณฺฑิยา มตฺถเก เจติยํ การาปนตฺถาย คมิสฺสามิ, สพฺพเสนิโย จ มหา ชโน จ มยา สทฺธิํ อาคจฺฉนฺตุ’ติ วตฺวา ราชา จุลปิณฺฑปาติยติสฺสตฺเถรสฺส ติสฺสมหาวิหาเร สาคลตฺเถรสฺส จ สนฺติกํ คนฺตฺวา ภนฺเต ตุมฺหากํ ปริวาเร ปญฺจสตมตฺเต ภิกฺขุ คเหตฺวา ธาตุํ อุปฏฺฐหนฺตา มยา สทฺธิํเยว อาคจฺฉถา’ติ วตฺวา ภทฺทมาเส ภทฺททิวเส สุนกฺขตฺเต สุมุหุตฺเต พนฺธาวารํ สชฺเชตฺวา ธาตุฆรโต ธาตุกรณฺฑกํ นีหริตฺวา สุสชฺชิตรเถ ฐเปตฺวา อุปริ เสตจฺฉตฺตญฺจ กตฺวา ปุรโต ปุรโต รตนมณฑเป การาเปตฺวา ปุเรตรมกาสิฯ

ตโต ราชา ปุตฺตํ ทุฏฺฐคามณิํ ปกฺโกสาเปตฺวา อนุสาสิตฺวา ปุตฺตํ สทฺธาติสฺสกุมารญฺจ วิหารเทวิญฺจ คเหตฺวา สีฆํ นิกฺขมิฯ จูฬปิณฺฑปาติยติสฺสตฺเถโร จ อตฺตโน ปริวาเร ปญฺจสตภิกฺขู คเหตฺวา ธาตุํ อุปฏฺฐหนฺโต ปจฺฉโต อาคญฺฉิฯ สพฺพเสนิโย จ ราชา จ ภิกฺขุสงฺฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา ภิกฺขุ สงฺเฆน สทฺธิํ คนฺตฺวา ทีฆวาปิํ ปาปุณิํสุฯ ตสฺมิํ สทฺธาติสฺสกุมารํ นิสีทาเปตฺวา อนุกฺกเมน อาคนฺตฺวา สุมนมาลาปิฏฺฐิยํ ขนฺธวารํ พนฺธิตฺวา นิสีทิฯ กสฺมา ปน ตํ ฐานํ เอวํ นามกํ ชาตนฺติฯ สุมนนาคราชา สตฺตทิวสานิ นาคสมฺปตฺติํ อภิรมมาโน (นลาฏธาตุํ วิสฺสริฯ) สตฺตาหจฺจเยน นลาฏธาตุํ อนุสฺสริตฺวา ปจฺฉา อาวชฺชมาโน รญฺโญ ธาตุํ คเหตฺวา อาคตภาวํ ญตฺวา มหนฺตํ โสมนสฺสํ ปตฺโต มหนฺตชฺฌาสโย อตฺตโน ปริวาเร ฉโกฏิมตฺเต นาเค คเหตฺวา ธาตุปฏิปถํ คนฺตฺวา ธาตุปติฏฺฐิตฏฺฐาเนว ปถวิยํ นาภิปฺปมาณโต สุมนมาลาวสฺสํ วสฺเสสิฯ ตสฺมา ตํ ฐานํ สุมนมาลาปิฏฺฐิติ ชาตํฯ ปุนทิวเส ราชา ธาตุํ คเหตฺวา วราห

นาม โสณฺฑิํ ปาปุณิฯ สมฺปตฺตาย ธาตุยา ตสฺมิํ ฐาเน สุมนนาคราชา รถจกฺเก ยาว นาภิํ ตาว โอสีทาเปตฺวา อปริวตฺตนํ อกาสิฯ ตํ ทิสฺวา ราชา สํเวคปฺปตฺโต เถรํ ปุจฺฉิฯ มา ภายิ มหาราช, ธาตุ ปติฏฺฐานฏฺฐานํ อาคโตฯ อิมสฺมิํ ฐาเน ปติฏฺฐหิสฺสตี’ติ อาหฯ

ตํ สุตฺวา ราชา ธาตุปติฏฺฐาน ภูมิภาคํ ภวิสฺสตี’ติ จินฺเตตฺวา ตตฺเถว เสนํนิเวเสตฺวา อิทํ ฐานํ สมนฺตโต สกณฺฏกํ วนํ นีหราเปตฺวา ภูมิภาคํ อติรมณียํ เภริตลมิว สมํ การาเปตฺวา เสนิยปาโมกฺขํ อามนฺเตตฺวา ตุมฺเห ธาตุํ ฐปนตฺถาย ปฐมํ ธาตุฆรํ การาเปตฺวา ธาตุ คพฺภํ ปติฏฺฐาเปตฺวา นิเวเทสิฯ ราชา อนฺโต ธาตุฆเร ตสฺมิํ ธาตุคพฺเภ ธาตุกรณฺฑกํ ปติฏฺฐเปตฺวา พหิ อารกฺขํ สํวิธาย ตตฺถ มหนฺตํ ปูชาวิธานํ การาเปตฺวา ธาตุฆรํ จตุชาติยคนฺเธน วิลิมฺปาเปสิฯ ตทุปาทาย ตํ เคหํ คนฺธมูลํ นาม ชาตํฯ ตสฺมิํ ฐาเน พหู สนฺนิปติํสุฯ ตตฺถ มหินฺโท นาม เถโร อาคนฺตุก ภิกฺขูนํ วตฺตปฏิวตฺตํ อกาสิฯ ปุนทิวเส ราชา วิหารํ คนฺตฺวา สุเขน วสิตฺถ อยฺยา’ติ ปุจฺฉิตฺวา สพฺเพ ภิกฺขุ นิมนฺเตตฺวา ราชเคเห นิสีทาเปตฺวา ยาคุภตฺตํ สกฺกจฺจํ ทตฺวา ปจฺฉา ภตฺตํ อนุโมทนํ สุตฺวา นิสินฺนกาเล เถโร โอวทนฺโต มหาราช, ปมาเทน วสิตุํ น วฏฺฏติ ชีวิตํ นาม น จิรฏฺฐิติกํ, ธาตุปติฏฺฐาปนํ ปปญฺจํ อกตฺวา กาเรหี’ติ วตฺวา คาถมาห?

ยสฺมา หิ ชีวิตํ นาม อปฺปํ พุพฺพุลกุปมํ;

ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส กเรยฺย กุสลํ สทา’ติฯ

อิมินา

นเยน ธมฺมํ กเถตฺวา จูฬปิณฺฑปาติยติสฺส ตฺเถโร จ สาคลตฺเถโร จ มหินฺทตฺเถโร จา’ติ ตโย เถรา อตฺตโน อตฺตโน ปริวาเร ภิกฺขู คเหตฺวา ธาตุ ปริหรณตฺถาย อาคจฺฉิํสุฯ

วิปุลยโส ปรหิตาวหนฺโต,

สุชนหิโต ธิติมา อวีตสทฺโธ;

สุปริวุโต มหติยา หิ ปริสา,

ราชเสฏฺโฐ ปวรถูปมารภี’ติฯ

อิติ อริยชนปฺปสาทนตฺถาย กเต ธาตุวํเส

ปกิณฺณโก นาม

จตุตฺโถ ปริจฺเฉโทฯ

5.